Województwo mazowieckie (I Rzeczpospolita)
Niektóre z zamieszczonych tu informacji wymagają weryfikacji. |
| ||||
| ||||
1529–1795 | ||||
| ||||
Państwo | ![]() | |||
Prowincja | wielkopolska | |||
Data powstania | 1529 | |||
Siedziba wojewody i sejmiku | Warszawa | |||
Wojewoda | zobacz: wojewodowie mazowieccy | |||
Powierzchnia | ok. 23 200 km² | |||
Populacja (1790[1]) • liczba ludności |
402 368 | |||
Podział administracyjny | ||||
| ||||
Liczba reprezentantów | ||||
| ||||
Położenie na mapie Rzeczypospolitej![]() | ||||
Portal ![]() |
Województwo mazowieckie – jednostka terytorialna Korony Królestwa Polskiego, później Rzeczypospolitej Obojga Narodów istniejąca w latach 1529–1795, należąca do prowincji wielkopolskiej. Obejmowała powierzchnię 23 200 km²[potrzebny przypis]. W jego skład wchodziło 10 ziem, tworzących razem 23 powiaty. Siedzibą wojewody był Warszawa. Sejmik generalny obradował w kościele św. Marcina w Warszawie.
Historia[edytuj | edytuj kod]
Po śmierci ostatniego z książąt mazowieckich Janusza III sejm mazowiecki złożył 10 września 1526 przysięgę na wierność królowi polskiemu. 20 września król Zygmunt I Stary ustanowił nowy urząd tymczasowego namiestnika dla Księstwa, vicesgerenta, którym miał być oddzielnie nominowany każdorazowy wojewoda mazowiecki. Pierwszym wicesgerentem został Feliks Brzeski.
Na zwołanym w początkach roku 1529 sejmie mazowieckim zawarto między Mazowszanami a delegatami koronnymi 11 lutego ugodę, mocą której Księstwo zostało wcielone do Korony na prawach województwa, a szlachta mazowiecka zrównana w prawach i obowiązkach z koronną. Ugodę tę zatwierdził Zygmunt Stary przywilejem piotrkowskim w dniu 27 grudnia 1529 r. Przywilej ten znosił wszystkie ciężary, daniny i świadczenia, do których szlachta mazowiecka była zobowiązana na rzecz książąt, natomiast zatwierdzał prawa, przywileje i wolności, jakie jej dotąd przysługiwały. Mazowsze zachowywało odrębność sądową ujętą w spisanych statutach (Zwód Prażmowskiego z 1530, następnie Zwód Goryńskiego z 1540)[2].
Urzędy[edytuj | edytuj kod]
Województwo mazowieckie wprowadzało do Senatu Rzeczypospolitej dwóch senatorów większych: wojewodę mazowieckiego i kasztelana czerskiego, a mniejszych aż sześciu: kasztelanów wiskiego, wyszogrodzkiego, zakroczymskiego, warszawskiego, ciechanowskiego i liwskiego.
Symbolika[edytuj | edytuj kod]
Herbem województwa mazowieckiego był orzeł srebrny bez korony z przepaską na ogonie, w polu czerwonym.
Popis rycerstwo mazowieckie odbywało w każdej ze swoich ziem. Mundurem sejmowym wszystkich ziem województwa mazowieckiego był: kontusz ciemno-szafirowy, wyłogi i żupan barwy słomianej, guzy z literami X. M., na pamiątkę dawnej udzielności Księstwa Mazowieckiego.
Terytorium[edytuj | edytuj kod]
Ziemia | Powiat | Powierzchnia w mil² | Powierzchnia w km² |
---|---|---|---|
ziemia czerska | powiat czerski | 44,32 | 2440,25 |
powiat grojecki | 12,67 | 697,74 | |
powiat warecki | 16,42 | 904,44 | |
Razem Σ | 73,41 | 4042,43 | |
ziemia warszawska | powiat warszawski | 51,93 | 2859,69 |
Razem Σ | 51,93 | 2859,69 | |
ziemia wyszogrodzka | powiat wyszogrodzki | 11,41 | 628,78 |
Razem Σ | 11,41 | 628,78 | |
ziemia zakroczymska | powiat zakroczymski | 6,07 | 334,41 |
powiat nowomiejski | 14,91 | 820,94 | |
Razem Σ | 20,98 | 1155,35 | |
ziemia ciechanowska | powiat ciechanowski | 12,65 | 696,82 |
powiat przasnyski | 31,33 | 1725,33 | |
powiat sąchocki | 5,15 | 283,07 | |
Razem Σ | 49,13 | 2705,22 | |
ziemia wiska (wizka) | powiat wiski | 10,09 | 555,86 |
powiat wąsoski | 15,68 | 863,74 | |
Razem Σ | 25,77 | 1419,60 | |
ziemia łomżyńska | powiat łomżyński | 13,86 | 763,48 |
powiat kolneński | 12,39 | 682,34 | |
powiat zambrowski | 15,14 | 833,98 | |
powiat ostrołęcki | 35,97 | 1980,50 | |
Razem Σ | 77,36 | 4260,30 | |
ziemia makowska | powiat różański | 10,59 | 583,51 |
powiat makowski | 5,70 | 313,85 | |
Razem Σ | 16,29 | 897,36 | |
ziemia nurska | powiat nurski | 18,49 | 1001,77 |
powiat ostrowski | 9,30 | 512,47 | |
powiat kamieniecki | 38,87 | 2141,40 | |
Razem Σ | 66,36 | 3655,64 | |
ziemia liwska | powiat liwski | 17,20 | 3655,64 |
Razem Σ | 17,20 | 3655,64 | |
województwo mazowieckie Σ | 409,84 | 22571,77 |
Ziemie[edytuj | edytuj kod]
Ta sekcja od 2012-05 wymaga zweryfikowania podanych informacji. |
Ziemia ciechanowska[edytuj | edytuj kod]
Sejmiki w Ciechanowie, wysyłała 2 posłów i co piąty rok deputata. Powiaty:
- ciechanowski
- przasnyski
- sąchocki
Starostwo grodowe znajdowało się w Ciechanowie. Ziemia miała kasztelana drążkowego, który w senacie zajmował miejsce w ostatnim szeregu.
Ziemia czerska[edytuj | edytuj kod]
Sejmiki tej ziemi odbywały się w Czersku, szlachta wybierała 2 posłów na sejm i 1 deputata do Trybunału Koronnego co pięć lat. W ziemi były 3 powiaty:
- czerski (garwoliński – wydzielony z czerskiego w 1539 r.)
- grójecki
- warecki
W Czersku znajdowało się starostwo grodowe. W ziemi istniało 6 starostw niegrodowych: grójeckie, wareckie, garwolińskie, latowickie, osieckie i stromeckie[4]. Kasztelan czerski był drugim co do starszeństwa, po wojewodzie, senatorem w województwie, zajmując miejsce wśród kasztelanów krzesłowych.
Ziemia liwska[edytuj | edytuj kod]
Sejmiki w Liwie, 2 posłów i 1 deputata do Trybunału co piąty rok. Nie podzielona na powiaty. Starostwo grodowe znajdowało się w Liwie. Istniało niegrodowe starostwo korytnickie. Ziemia miała swojego senatora, kasztelana, zasiadającego w senacie na ostatnim „drążku”.
Ziemia łomżyńska[edytuj | edytuj kod]
Sejmiki odbywała w Łomży, wybierając 2 posłów i 1 deputata co piąty rok. Była największa w województwie, miała 4 powiaty:
- łomżyński (łomzieński)
- kolneński (koleński lub koliński)
- zambrowski
- ostrołęcki
Starostwo grodowe znajdowało się w Łomży. Oprócz grodu łomżyńskiego starosta opiekował się również grodami w Ostrołęce, Zambrowie i Kolnie. Istniało również niegrodowe starostwo ostrołęckie obejmujące Puszczę Zieloną.
Ziemia nurska[edytuj | edytuj kod]
Sejmikowała w Nurze, wybierała 2 posłów i 1 deputata do trybunału co piąty rok. Dzieliła się na 3 powiaty:
Do starostwa grodowego w Nurze należały również grody w Ostrowiu i Kamieńczyku.
Ziemia różańska[edytuj | edytuj kod]
Sejmiki w Różanie, 2 posłów i 1 deputat co piąty rok, miała 2 powiaty:
- różański
- makowski
Ziemia warszawska[edytuj | edytuj kod]
Szlachta tej ziemi odbywała sejmiki w Warszawie, wybierała 2 posłów i jednego deputata do Trybunału co pięć lat. W ziemi były 3 powiaty:
- warszawski
- błoński
- tarczyński
Starostwo grodowe znajdowało się w Warszawie. Istniały też 3 starostwa niegrodowe: błońskie, stanisławowskie i piaseczyńskie. Ziemia posiadała senatora, kasztelana warszawskiego, będącego tzw. kasztelanem drążkowym zasiadającym w senacie pod koniec, pomiędzy kasztelanem sochaczewskim i gostyńskim.
Ziemia wiska[edytuj | edytuj kod]
Zamieszkana przeważnie przez liczną szlachtę zagrodową, sejmikowała w Wiźnie, wybierała 2 posłów na sejm i jednego deputata do Trybunału co pięć lat. W ziemi były początkowo 2, później 3 powiaty:
- wiski
- wąsoski
- radziłowski – ze względu na dużą ilość szlachty wyodrębniony w 1548 r. jako trzeci powiat
Starostwo grodowe miało siedzibę w Wiźnie. Podlegał mu także gród w Wąsoszu. Ziemia miała swojego kasztelana, zajmującego dalekie miejsce wśród kasztelanów drążkowych.
Ziemia wyszogrodzka[edytuj | edytuj kod]
Sejmikowała w Wyszogrodzie, wybierała na sejmy 2 posłów i co piąty rok deputata do Trybunału, niepodzielona ze względu na małą powierzchnię na powiaty. Starostwo grodowe znajdowało się w Wyszogrodzie. Ziemia miała swojego kasztelana, zajmującego miejsce w ostatnim rzędzie kasztelanów drążkowych.
Ziemia zakroczymska[edytuj | edytuj kod]
Sejmikowała w Zakroczymiu, wybierała 2 posłów i 1 deputata co piąty rok. W ziemi były 2 powiaty:
- zakroczymski
- nowomiejski
Ziemia posiadała kasztelana, który zajmował miejsce w ostatnim rzędzie kasztelanów drążkowych.
Zobacz też[edytuj | edytuj kod]
Przypisy[edytuj | edytuj kod]
- ↑ Tabela: Summaryusz Generalny wszelkich dochodów Rzeczypospolitey tak w Koronie iako i w Litwie z kalkulacyą mil kwadratowych, tak со do dymów, podatków, iako i ludzi, w: Dziennik rządowo-ekonomiczno handlowy. Zaymuiący różne Wiadomości, Rządowe, Handlowe, Ekonomiczne, Fabryczne, Kontraktowe na Dobra, Summy, i Produkta. Zajmujący 3 miesiące kwiecień may czerwiec 1790. R.5. T. II. Warszawa 1790.
- ↑ Irena Gieysztorowa, Inkorporacja Mazowsza do Korony, „Notatki Płockie” 1977, nr 2, s. 34.
- ↑ Adolf Pawiński: Polska XVI wieku pod względem geograficzno-statystycznym. T. 5: Mazowsze. Warszawa: Księgarnia Gebethnera i Wolffa, 1895, s. 50.
- ↑ Geografia historyczna, literat.ug.edu.pl [dostęp 2020-07-09] .
Bibliografia[edytuj | edytuj kod]
- Gloger Z., Geografia historyczna ziem dawnej Polski, Kraków 1903; rozdział: Województwo Mazowieckie
Linki zewnętrzne[edytuj | edytuj kod]
- Corona Regni Poloniae. Mapa w skali 1:250 000 (mapa kartograficzna I Rzeczypospolitej z II połowy XVI wieku), autorzy, Instytut Historii im. Tadeusza Manteuffla Polskiej Akademii Nauk i Pracownia Geoinformacji Historycznej Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego, Lublin: Atlas Fontium: (1) http://atlasfontium.pl/index.php?article=corona (mapa i indeks do pobrania); (2) http://hgisb.kul.lublin.pl/azm/pmapper-4.2.0/map_default.phtml?config=korona&language=pl&resetsession=ALL
© Materiał pochodzi z Wikipedia i jest na licencji GFDL
Losowe treści:
Wydarzenia
W Moskwie odsłonięto pierwszy w Rosji pomnik Jana Pawła II. Ma ponad 1,8 m wysokości i waży dwie tony.
Rocznice
1871 – zmarł Charles Babbage, angielski, matematyk i mechanik, twórca maszyny analitycznej
1976 – premiera filmu Brunet wieczorową porą
Muzyka
21 listopada ukaże się nowy singiel wokalistki zatytułowany "Marry The Night". Artystka zaprezentowała właśnie okładkę nowego singla. Na singlu usłyszymy także prawdopodobnie kilka remiksów. Jak zdradziła piosenkarka, "Marry The Night" opowiada o jej miłości do swojego rodzinnego miasta.
Sport
Adam Małysz zabierze do Maroka swoją żonę i córkę, które wystartują w rajdzie RMF Morocco Challenge - ta mocno zaskakująca wiadomość wywołała spore poruszenie w polskich mediach.