Niektóre z zamieszczonych tu informacji wymagają weryfikacji. Uwagi: istniała ziemia różańska, składająca się z 2 powiatów: różańskiego i makowskiego, nie było ziemi makowskiej. Po wyeliminowaniu niedoskonałości należy usunąć szablon {{Dopracować}} z tego artykułu.

Ten artykuł dotyczy województwa mazowieckiego I Rzeczypospolitej. Zobacz też: województwo mazowieckie.

Województwo mazowieckie Palatinatus Masoviensis
— województwo —
1529–1795
Herb województwa mazowieckiego
Państwo	I Rzeczpospolita
Prowincja	wielkopolska
Data powstania	1529
Siedziba wojewody i sejmiku	Warszawa
Wojewoda	zobacz: wojewodowie mazowieccy
Powierzchnia	ok. 23 200 km²
Populacja (1790[1]) • liczba ludności	402 368
Podział administracyjny
Liczba powiatów 23
Liczba reprezentantów
Liczba senatorów 8
Położenie na mapie Rzeczypospolitej
Portal Polska

Województwo mazowieckie – jednostka terytorialna Korony Królestwa Polskiego, później Rzeczypospolitej Obojga Narodów istniejąca w latach 1529–1795, należąca do prowincji wielkopolskiej. Obejmowała powierzchnię 23 200 km²^{[potrzebny przypis]}. W jego skład wchodziło 10 ziem, tworzących razem 23 powiaty. Siedzibą wojewody był Warszawa. Sejmik generalny obradował w kościele św. Marcina w Warszawie.

Historia[edytuj | edytuj kod]

Po śmierci ostatniego z książąt mazowieckich Janusza III sejm mazowiecki złożył 10 września 1526 przysięgę na wierność królowi polskiemu. 20 września król Zygmunt I Stary ustanowił nowy urząd tymczasowego namiestnika dla Księstwa, vicesgerenta, którym miał być oddzielnie nominowany każdorazowy wojewoda mazowiecki. Pierwszym wicesgerentem został Feliks Brzeski.

Na zwołanym w początkach roku 1529 sejmie mazowieckim zawarto między Mazowszanami a delegatami koronnymi 11 lutego ugodę, mocą której Księstwo zostało wcielone do Korony na prawach województwa, a szlachta mazowiecka zrównana w prawach i obowiązkach z koronną. Ugodę tę zatwierdził Zygmunt Stary przywilejem piotrkowskim w dniu 27 grudnia 1529 r. Przywilej ten znosił wszystkie ciężary, daniny i świadczenia, do których szlachta mazowiecka była zobowiązana na rzecz książąt, natomiast zatwierdzał prawa, przywileje i wolności, jakie jej dotąd przysługiwały. Mazowsze zachowywało odrębność sądową ujętą w spisanych statutach (Zwód Prażmowskiego z 1530, następnie Zwód Goryńskiego z 1540)^[2].

Urzędy[edytuj | edytuj kod]

Województwo mazowieckie wprowadzało do Senatu Rzeczypospolitej dwóch senatorów większych: wojewodę mazowieckiego i kasztelana czerskiego, a mniejszych aż sześciu: kasztelanów wiskiego, wyszogrodzkiego, zakroczymskiego, warszawskiego, ciechanowskiego i liwskiego.

Symbolika[edytuj | edytuj kod]

Herbem województwa mazowieckiego był orzeł srebrny bez korony z przepaską na ogonie, w polu czerwonym.

Popis rycerstwo mazowieckie odbywało w każdej ze swoich ziem. Mundurem sejmowym wszystkich ziem województwa mazowieckiego był: kontusz ciemno-szafirowy, wyłogi i żupan barwy słomianej, guzy z literami X. M., na pamiątkę dawnej udzielności Księstwa Mazowieckiego.

Terytorium[edytuj | edytuj kod]

Podział administracyjny woj. mazowieckiego według Adolfa Pawińskiego^[3]

Ziemia	Powiat	Powierzchnia w mil²	Powierzchnia w km²
ziemia czerska	powiat czerski	44,32	2440,25
	powiat grojecki	12,67	697,74
	powiat warecki	16,42	904,44
	Razem Σ	73,41	4042,43
ziemia warszawska	powiat warszawski	51,93	2859,69
	Razem Σ	51,93	2859,69
ziemia wyszogrodzka	powiat wyszogrodzki	11,41	628,78
	Razem Σ	11,41	628,78
ziemia zakroczymska	powiat zakroczymski	6,07	334,41
	powiat nowomiejski	14,91	820,94
	Razem Σ	20,98	1155,35
ziemia ciechanowska	powiat ciechanowski	12,65	696,82
	powiat przasnyski	31,33	1725,33
	powiat sąchocki	5,15	283,07
	Razem Σ	49,13	2705,22
ziemia wiska (wizka)	powiat wiski	10,09	555,86
	powiat wąsoski	15,68	863,74
	Razem Σ	25,77	1419,60
ziemia łomżyńska	powiat łomżyński	13,86	763,48
	powiat kolneński	12,39	682,34
	powiat zambrowski	15,14	833,98
	powiat ostrołęcki	35,97	1980,50
	Razem Σ	77,36	4260,30
ziemia makowska	powiat różański	10,59	583,51
	powiat makowski	5,70	313,85
	Razem Σ	16,29	897,36
ziemia nurska	powiat nurski	18,49	1001,77
	powiat ostrowski	9,30	512,47
	powiat kamieniecki	38,87	2141,40
	Razem Σ	66,36	3655,64
ziemia liwska	powiat liwski	17,20	3655,64
	Razem Σ	17,20	3655,64
województwo mazowieckie Σ		409,84	22571,77

Ziemie[edytuj | edytuj kod]

Ta sekcja od 2012-05 wymaga zweryfikowania podanych informacji. Należy podać wiarygodne źródła, najlepiej w formie przypisów bibliograficznych. Część lub nawet wszystkie informacje w sekcji mogą być nieprawdziwe. Jako pozbawione źródeł mogą zostać zakwestionowane i usunięte. Po wyeliminowaniu niedoskonałości należy usunąć szablon {{Dopracować}} z tej sekcji.

Ziemia ciechanowska[edytuj | edytuj kod]

Sejmiki w Ciechanowie, wysyłała 2 posłów i co piąty rok deputata. Powiaty:

• ciechanowski
• przasnyski
• sąchocki

Starostwo grodowe znajdowało się w Ciechanowie. Ziemia miała kasztelana drążkowego, który w senacie zajmował miejsce w ostatnim szeregu.

Ziemia czerska[edytuj | edytuj kod]

Sejmiki tej ziemi odbywały się w Czersku, szlachta wybierała 2 posłów na sejm i 1 deputata do Trybunału Koronnego co pięć lat. W ziemi były 3 powiaty:

• czerski (garwoliński – wydzielony z czerskiego w 1539 r.)
• grójecki
• warecki

W Czersku znajdowało się starostwo grodowe. W ziemi istniało 6 starostw niegrodowych: grójeckie, wareckie, garwolińskie, latowickie, osieckie i stromeckie^[4]. Kasztelan czerski był drugim co do starszeństwa, po wojewodzie, senatorem w województwie, zajmując miejsce wśród kasztelanów krzesłowych.

Ziemia liwska[edytuj | edytuj kod]

Sejmiki w Liwie, 2 posłów i 1 deputata do Trybunału co piąty rok. Nie podzielona na powiaty. Starostwo grodowe znajdowało się w Liwie. Istniało niegrodowe starostwo korytnickie. Ziemia miała swojego senatora, kasztelana, zasiadającego w senacie na ostatnim „drążku”.

Ziemia łomżyńska[edytuj | edytuj kod]

Sejmiki odbywała w Łomży, wybierając 2 posłów i 1 deputata co piąty rok. Była największa w województwie, miała 4 powiaty:

• łomżyński (łomzieński)
• kolneński (koleński lub koliński)
• zambrowski
• ostrołęcki

Starostwo grodowe znajdowało się w Łomży. Oprócz grodu łomżyńskiego starosta opiekował się również grodami w Ostrołęce, Zambrowie i Kolnie. Istniało również niegrodowe starostwo ostrołęckie obejmujące Puszczę Zieloną.

Ziemia nurska[edytuj | edytuj kod]

Sejmikowała w Nurze, wybierała 2 posłów i 1 deputata do trybunału co piąty rok. Dzieliła się na 3 powiaty:

• nurski
• ostrowski
• kamieńczykowski

Do starostwa grodowego w Nurze należały również grody w Ostrowiu i Kamieńczyku.

Ziemia różańska[edytuj | edytuj kod]

Sejmiki w Różanie, 2 posłów i 1 deputat co piąty rok, miała 2 powiaty:

• różański
• makowski

Ziemia warszawska[edytuj | edytuj kod]

Szlachta tej ziemi odbywała sejmiki w Warszawie, wybierała 2 posłów i jednego deputata do Trybunału co pięć lat. W ziemi były 3 powiaty:

• warszawski
• błoński
• tarczyński

Starostwo grodowe znajdowało się w Warszawie. Istniały też 3 starostwa niegrodowe: błońskie, stanisławowskie i piaseczyńskie. Ziemia posiadała senatora, kasztelana warszawskiego, będącego tzw. kasztelanem drążkowym zasiadającym w senacie pod koniec, pomiędzy kasztelanem sochaczewskim i gostyńskim.

Ziemia wiska[edytuj | edytuj kod]

Zamieszkana przeważnie przez liczną szlachtę zagrodową, sejmikowała w Wiźnie, wybierała 2 posłów na sejm i jednego deputata do Trybunału co pięć lat. W ziemi były początkowo 2, później 3 powiaty:

• wiski
• wąsoski
• radziłowski – ze względu na dużą ilość szlachty wyodrębniony w 1548 r. jako trzeci powiat

Starostwo grodowe miało siedzibę w Wiźnie. Podlegał mu także gród w Wąsoszu. Ziemia miała swojego kasztelana, zajmującego dalekie miejsce wśród kasztelanów drążkowych.

Ziemia wyszogrodzka[edytuj | edytuj kod]

Sejmikowała w Wyszogrodzie, wybierała na sejmy 2 posłów i co piąty rok deputata do Trybunału, niepodzielona ze względu na małą powierzchnię na powiaty. Starostwo grodowe znajdowało się w Wyszogrodzie. Ziemia miała swojego kasztelana, zajmującego miejsce w ostatnim rzędzie kasztelanów drążkowych.

Ziemia zakroczymska[edytuj | edytuj kod]

Sejmikowała w Zakroczymiu, wybierała 2 posłów i 1 deputata co piąty rok. W ziemi były 2 powiaty:

• zakroczymski
• nowomiejski

Ziemia posiadała kasztelana, który zajmował miejsce w ostatnim rzędzie kasztelanów drążkowych.

Zobacz też[edytuj | edytuj kod]

• województwo mazowieckie (1793)
• województwo warszawskie (1793)

Przypisy[edytuj | edytuj kod]

Bibliografia[edytuj | edytuj kod]

• Gloger Z., Geografia historyczna ziem dawnej Polski, Kraków 1903; rozdział: Województwo Mazowieckie

Linki zewnętrzne[edytuj | edytuj kod]

• Corona Regni Poloniae. Mapa w skali 1:250 000 (mapa kartograficzna I Rzeczypospolitej z II połowy XVI wieku), autorzy, Instytut Historii im. Tadeusza Manteuffla Polskiej Akademii Nauk i Pracownia Geoinformacji Historycznej Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego, Lublin: Atlas Fontium: (1) http://atlasfontium.pl/index.php?article=corona (mapa i indeks do pobrania); (2) http://hgisb.kul.lublin.pl/azm/pmapper-4.2.0/map_default.phtml?config=korona&language=pl&resetsession=ALL

p • d • e Podział administracyjny I Rzeczypospolitej Do II rozbioru prowincja wielkopolska brzeskokujawskie chełmińskie elbląskie gnieźnieńskie inowrocławskie kaliskie królewieckie łęczyckie malborskie mazowieckie płockie pomorskie poznańskie rawskie sieradzkie Księstwo Warmińskie prowincja małopolska bełskie bracławskie czernihowskie kijowskie krakowskie lubelskie podlaskie podolskie ruskie sandomierskie wołyńskie prowincja litewska brzeskolitewskie mińskie mścisławskie nowogródzkie połockie smoleńskie trockie wileńskie witebskie żmudzkie Inflanty inflanckie (wcześniej: dorpackie parnawskie wendeńskie) powiat piltyński Po sejmie grodzieńskim Korona Polska chełmskie ciechanowskie krakowskie lubelskie mazowieckie podlaskie sandomierskie warszawskie włodzimierskie wołyńskie Wielkie Księstwo Litewskie brasławskie brzeskie grodzieńskie mereckie nowogródzkie trockie wileńskie żmudzkie